Hikayemiz Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Uşaklı halı tüccarlarından Celepzâde Abdullah Bey’in tahta bavulu ile çıktığı Almanya seyahati ile başlar.
Celepzâde Abdullah Bey, Almanya’da o yıllarda ülkemizde yetişen ve çükündür denilen kırmızı pancardan farklı bir pancar yetiştirildiğini görür. Tahta bavulunda 10 kg kadar şeker pancarı ile memleketine döner.
Çiftçilere bu tohumları dağıtır.Tohumu alıp, yetiştirenlerden biri de Kalfa köyünde ekim dikim yapan Molla Ömer Oğlu Nuri Bey’dir. Yetiştirdiği ürünleri hasat eder . O ürünlerden pekmez ve köpük helvası yapar. O günlerde ülkede şeker üretilmediğinden ürettiklerini satar ve bir miktar para kazanır.
Aklına bir şeker fabrikası kurmak gelir. Ama nasıl yapacaktır? Önce 19 Nisan 1923 tarihinde Uşak Terakki Ziraat Türk A.Ş şirketini kurar. Köylüleri bu şirkete ortak etme niyetindedir. Köylüler katılım paylarını arpa, buğday, mısır, tütün ve canlı hayvan olarak öder. Bu ürünler nakte tahvil edilir.
Sanayi ve Maadin Bankası da şirkete ortak olur. 6 Kasım 1925’te Uşak Şeker Fabrikası’nın temelleri atılır. Fabrikayı Çekoslovakya’nın önemli şirketlerinden Skoda inşa eder. Ancak, yaşanan su sıkıntısı nedeniyle açılış biraz gecikir. Türkiye’nin ilk şeker fabrikası olma ünvanını 14 gün fark ile Alpullu Şeker Fabrikası’na kaptırır. 10 Aralık 1926 Cuma günü fabrika üretimi başlar.
Renkli bir açılış yapılır. Halkın fabrikaya ilgisi büyüktür. Nuri Beyi ziyaret eden bir grup subaydan biri sohbet sırasında fabrikanın sermayeye ihtiyacı olduğunu öğrenir. 2.400 Lira tutarında bir bağış yapar. Bu bağış ziyarete katılanlar arasında bir yarış başlatır. O gün 150 bin lira toplanır.
Üretilen ilk şekerlerle Nuri bey Ankara’yı ziyaret eder. Ulu önder Atatürk tarafından kabul edilir. Atatürk kendisine kesme şeker üretmesini tavsiye eder. Nuri bey, Atatürk’ün tavsiyesini emir kabül eder. Gel gör ki, şirketin şeker pancarlarını fabrikaya taşıyacak traktörlere benzin alacak parası dahi yoktur.
İmdadına Meclis başkanı Kazım (Özalp) bey yetişir. Kazım Paşa fabrikanın üretiminden büyük mutluluk duymaktadır. Sohbet sırasında yaşanan maddi sıkıntıları öğrenince Ziraat bankasına telefon eder ve şirkete kredi verilmesini sağlar.
1934 yılında çıkan soyadı kanunu ile Nuri bey Şeker soyadını alır. 1935 yılında aralarında Uşak Şeker Fabrikası’nın da olduğu 4 şeker fabrikası Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye devredilir.
Bu hafta sonu ne yapsam diyenler için Cumhuriyet’in ilk yıllarında kurulan şeker fabrikaları ve diğer sanayi tesislerinin hikayesinin anlatıldığı “Yaşasın Cumhuriyet! Atatürk Döneminde İktisadi Bağımsızlığın İlk Adımları” adlı sergiyi önermek isterim. Sergi Eminönü’ndeki İş Bankası Müzesi’nde pazartesi günleri hariç, her gün saat 10.00 – 18.00 arası görülebilir.
İstanbul, 01 Nisan 2023
GEZMEKYETMEZ
Fotoğraflar : “Yaşasın Cumhuriyet! Atatürk Döneminde İktisadi Bağımsızlığın İlk Adımları” Sergisi – İş Bankası Müzesi
