Mardin’de yürürken göreceğiniz en basit konuttan, en gösterişli kamu binasına kadar hepsinde asırlık kültür birikiminin izlerini görmek mümkün. Mesela, bir konutun ilk katının yapıldığı asırla, üst katlarının veya yatay eklentilerinin yapıldığı asırlar farklı olabilir. Hepsinde kullanılan inşaa malzemesinin coğrafyada mevcut yapı malzemesi olan ferş (kayrak taşı) olması nedeniyle bu zamansal farklılıkar kolay kolay ayırt edilemiyor. En azından benim gibi konunun uzmanı olmayanlarca diyelim. Ama başta bu Rüştiye binası olmak üzere, Hükümet Konağı, bugün müze ve üniversite binası olan Hamidiye Alayı’na ait binalar ilk bakışta heybetleri ile diğer yapılardan ayrılıyor. Zira; özellikle mahalli idarelerin oluşturulması sırasında kamu binalarının fonksiyonu kadar, padişahın gücünü yansıtacak ululukta inşasına dikkat edilirdi.
1898 yılında inşa edilen Rüştiye binası iki ayrı yapıdan oluşur ve görkemli bahçe giriş kapıları ile insanları kendine hayran bırakır. Günümüzde soldaki büyük kapının arkasındaki bina Mardin Olgunnlaşma Enst., daha küçük kapının ardındaki bina da Gazipaşa İlköğretim Okulu. Geçmişte Mardin Kız Öğretmen Okulu olarak da hizmet veren binanın en önemli konuğu 1916 yılında Diyarbakır’a giderken Mardin’de konaklayan ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’tür. Hatta kendisinin Mardin’e albay rütbesi ile geldiği ve generalliğe terfi telgrafını burada aldığı soylenir. Söylenen, yazılan bir diğer hususta Mardin’e gelen Atatürk’ün otomobilinin kent içinde yol olmaması nedeniyle aracı bırakıp, binaya kadar yürümek zorunda kaldığıdır. Bugün dahi eski Mardin olarak bilinen bu bölgede sadece tek bir cadde vardır. Caddenin hikayesi de ilginçtir. Aynı yıllarda bölgeye demiryolu inşaa etmek için gelen Alman’ların araçları için açılmaya başlanan yol kısıtlı bir mesafe için hizmete girer. Dönemin Belediye Reisi Hıdır Kümeli (Kömürlü) beyin sohbet sırasında yol ihtiyacını gündeme getirmesi üzerine Atatürk yanında bulunan istihkam askerlerinden 200 kadarını Mardin’de yol inşaatı için Reis efendi hazretlerinin emrine tahsis eder. Bugün bu cadde 1. Cadde adıyla anılır. E. Mardin’in kalanında hala katırlar ile taşıma yapılır.